هشیاری نادوگانه پایه ارتباط انسانی است، ارائه راهکارهایی برای بهبود و شفای روان شناختی - فروشگاه ویژه ها

در ابتدا درباره کارنامه علمی بلکستون توضیح دهید و اینکه او در این کتاب در پی چیست؟

کتاب زمینه همدلی: نادوگانگی و میان­ فکریت در فرایند روان­ درمانگرانه، حاصل سال­ ها فعالیت علمی و بالینی نویسنده آن است. خانم جودیت بلکستون بر اساس تجربه خود در سمت روان درمانگر و آموزگار تحقق ­یافتگی نادوگانه به توضیح و آنالیز جوانب مشترک و نقاط تلاقی فلسفه شرق آسیا (هندویی و بودایی) و نظریه میان­ فکریت روان­ تحلیلی می پردازد و قابلیت های کاربردی این دو دیدگاه را در فرایند روان ­درمانی مورد تأکید قرار می دهد. بلکستون با تمرکز بر فلسفه بودایی و هندویی و به ­خصوص مکتب بودایی شن­تونگ به توصیف هشیاری نادوگانه و فرایند تحقق­ یافتگی می پردازد. در این کتاب، هشیاری نادوگانه به­ مثابه پایه و اساس ارتباط انسانی مطرح می شود و اهمیت آن در بهبود و شفای روان شناختی مورد تأکید قرار می گیرد.

رسیدن به هشیاری نادوگانه از دید جودیت بلکستون در واقع شکستن محدودیت ­ هایی است که بینش دوگانه ­نگر ما نسبت به خود و ج هان، بر ما تحمیل نموده است. نویسنده در جایی چنین درباره هشیاری نادوگانه سخن می گوید: باید خاطر نشان ساخت که فرد در این رویارویی ناب با هشیاری ­اش، آن را به­ گونه ای کاملاً متفاوت با شیوه­ های آگاهی معمولش تجربه می نماید. هشیاری نادوگانه حالتی از توجه نیست. این هشیاری بدون هیچ­گونه تلاشی تجربه می شود. آسودگی کامل فکر است. در واقع، حتی این احساس که فکر در حال استراحت است، وجود ندارد؛ زیرا در این­ صورت همچنان نوعی فعالیت در حال اجرا است. در این رویارویی، فرد گشودگی محض و تابناکی را تجربه می نماید که در آن پدیده های ج هان ظهور می یابند و تجاربی نظیر افکار، هیجان­ ها و حس­ ها بدون هیچ مانعی از میان آن ­گذر می نمایند. در واقع، این نوعی ناهمانندسازی یا به تعبیر روبرتو آساجیولی همانندسازی با خود است که در جریان آن فرد خود را از هیجان­ ها، احساسات، افکار و حس­ هایش مجزا می داند که در عین حال در آن ها حلول نموده است؛ یا به تعبیر جان فیرمن و آن جیلا متعالی-درون­بود است.

یعنی درست است که شما هیجان، احساس یا فکر به­ خصوصی را دارید تجربه می کنید اما آن هیجان، احساس یا تفکر خود شما نیست و در واقع خود شما متعالی ­تر و برتر از تجربیات شما است، همچنان­که بر آن ها نظارت می نماید و زمینه ای برای ظهور آن ها فراهم می نماید، بر اساس این توصیف، خود فضای روشن و تابناکی است که هستی و وجود فرد را شکل می دهد و در عین حال رنگ و بوی هیچ محتوایی را به خود نمی گیرد. بنا بر این توصیف هر تجربه ای که فرد دارد در حکم محتوا است و زمینه ای که همه این تجارب در آن ظاهر می شوند، تغییر می نمایند و سرانجام می یابند همان خود یا به تعبیر بلکستون هشیاری نادوگانه است که تغییرناپذیر، ناآفریده و نامرکب است.

در توصیف بلکستون تجربه و تجربه ­گر چگونه شکل می گیرد؟

در توصیف بلکستون تجربه و تجربه ­گر، ظرف و محتوا در واقع یکی می شوند و دوگانگی از میان می رود؛ زیرا هشیاری واحد و یکپارچه ای فرد و دنیا پیرامون او را فراگرفته است. تحقق یافتگی نادوگانه نیز مسیری است که ما طی می کنیم تا به این بعد لطیف از وجودمان برسیم. تحقق­ یافتگی نادوگانه (یا به تعبیری زیستن در هشیاری نادوگانه) بر تجربه کردن پدیدار و هشیاری محض (هشیاری تهی از هرگونه محتوا) به ­طور همزمان اشاره دارد این امر به معنای تحقق یافتن ماهیت فرد، همانند گستره بی ­حد و مرز هشیاری لطیفی است که تجربه درونی و بیرونی او را به ­مثابه وحدتی یکپارچه فرامی گیرد؛ در واقع، مرز میان پدیدار و هشیاری از میان می رود.

این دیدگاه بسیار نزدیک به توصیفی است که در سنت­ های هندو و بودایی از هشیاری نادوگانه به ­عمل آمده است درست است؟

این امری طبیعی است؛ زیرا خانم بلکستون در تدوین دیدگاه خود نسبت به هشیاری نادوگانه و تحقق­ یافتگی نادوگانه از این سنت­ ها و به خصوص دیدگاه شن­تونگ مدد جسته است. بعلاوه، این کتاب، رابطه درمانی را از منظره نظریه میان فکریتِ روان­ تحلیلی و فلسفه نادوگانه ­نگر آسیایی مورد تأمل قرار می دهد و می کوشد نقاط تلاقی و کاربردی میان این دو دیدگاه را بیابد که قضایای حیاتی و مهمی را در روان درمانی توضیح می دهند؛ مسائلی نظیر انتقال و انتقال متقابل، ماهیت فکریت و نقش بدن.

علاوه بر این، این کتاب تمرین­ هایی را دربرمی گیرد که برای تحقق ­یافتگی نادوگانه در محیط روان ­درمانی به وسیله مؤلف ابداع شده ­اند. دسترسی به این بُعد لطیف و یکپارچه هشیاری (هشیاری نادوگانه) قابلیت­ های بشری ما از جمله ادراک، شناخت، عشق و لذت جسمانی و روابط­­ مان با دیگران را بهبود و توسعه می بخشد؛ در واقع، اینجاست که زمینه و حوزه همدلی گسترده می شود و همه در آن قرار می گیرند؛ زیرا با تحقق این هشیاری ما بیش از پیش درمی یابیم که سرنوشت­مان به همدیگر گره خورده است و فاصله هایی که میان خود و دنیا و دیگران مسلم فرض نموده ایم، دست کمی از خطای ادراکی ندارند.

موضوع دیگری که در این کتاب مطرح شده است و اهمیت بسیاری دارد، الگو های تعلیق تنی هستند. لطفا در این باره توضیح دهید؟

نویسنده در این کتاب از کیفیاتی سخن به میان می آورد که هشیاری ما را شکل می دهند. این کیفیات شامل آگاهی (شناخت­ ها و ادراک­ ها)، هیجان و حس جسمانی می شوند که هرکدام با ناحیه ای از بدن ما در ارتباط­ هستند؛ مثلاً آگاهی با سر، هیجان با سینه و حس جسمانی و لذت­ های برخاسته از آن با پایین ­تنه. در واقع الگو های تعلیق تنی انسداد هایی هستند که در برهه ای از زمان (به­ویژه در دوران اولیه زندگی) در این کیفیات درون ما به­ وجود می آیند و نمودی جسمانی می یابند؛ برای مثال، هر کیفیت هیجانی به روشی راه خروجش را می یابد، احساس خشم با ابراز آن (البته به شکل صحیح) ممکن است فروکش کند، اما در صورتی که کودک مجالی برای ابراز خشم یا آزردگی خود نیابد این هیجان در وجود او به حالت تعلیق در می آید و حتی اثری جسمانی بر او می گذارد. الگو های تعلیق تنی در واقع همان انسداد هایی هستند که در هستی ما به وجود می آیند.

توجهی که در این کتاب به بعد جسمانی تجربیات و مسائل روان شناختی شده است جالب توجه است، تاکید نویسنده بر این موضوع از چه جهت است؟

البته اینکه گفته شود مسائل روان شناختی می توانند نمودی جسمانی داشته باشند ممکن است حوزه اختلالات سایکوسوماتیک را فرایاد آورد، اما در اینجا منظور آن قبیل اختلالاتی نیست که فریاد خود را به وسیله بدن به گوش­مان می رسانند، بلکه نویسنده میخواهد بگوید که اختلالات روان شناختی حتی اگر تجویز سایکوسوماتیک را دریافت ننمایند، با این حال بر جسم ما تأثیر می گذارند و از این طریق افق دید ما را نسبت به دنیا تنگ می نمایند؛ به قول مرلوپونتی بدن، طریقِ عامِ دنیا داشتن ماست.

به این ترتیب نویسنده سعی نموده است تا با ابداع تمرین­ هایی مبتنی بر دیدگاه تحقق ­یافتگی نادوگانه این الگو های تعلیق تنی را نیز مورد هدف قرار دهد و به ر هاسازی آن ها یاری کند. ر هایی یافتن از این الگو ها گامی اساسی در جهت سلامت روان شناختی و برقراری روابط سالم و سازنده است. این امر هم برای مراجع و هم برای درمانگر اهمیت دارد. بنابراین، آنچه در این کتاب می آید هم برای بهبودی و تحول روان شناختی و هم برای تحکیم رابطه روان­درمانگر و مراجع اهمیت دارد.

مخاطبان اصلی کتاب کدام قشر از جامعه هستند؟ آیا کتاب تخصصی است و افراد باید از سطح سواد خاصی برای درک موضوعات کتاب بهره مند باشند یا اینکه کتاب می تواند برای عموم مردم قابل استفاده باشد؟ اینکه بازخوردی که از سوی صاحب نظران در این زمینه در یافت کردید چه بوده است؟

این کتاب در واقع برای روان­ درمانگران و بالین گران تألیف شده است، اما با توجه به اینکه موضوع آن حول فلسفه شرق و غرب و مفاهیم روان ­درمانی و روان­ تحلیلی می شود، برای اینکه خواننده بتواند به درک روشنی از آن برسد ضروری است در این حوزه ها نیز اطلاعاتی داشته باشد. این کتاب، کتابی تخصصی است، البته برای خواننده ای که بخواهد از آن برای طراحی پروتکل­ های درمانی و طرح ­ریزی مداخلات خود استفاده کند و نگاهی دقیق­تر نسبت به مراجع، فضای درمان و سیر روان­ درمانی کسب کند؛ از جهتی هم ممکن است خواننده ای خارج از حوزه روان­ درمانی، اما آشنا با مفاهیم بنیادی این کتاب بتواند از آن برای توسعه افق دید خود نسبت به خودش، دنیای که در آن زندگی می نماید و دیگران بهره ببرد، بنابراین این کتابِ تخصصی برای این خواننده غیر متخصص هم می تواند حاوی پیغام مفیدی باشد.

نگاهتان نسبت به عمومی سازی دانشی که در این کتاب درج شده است چیست؟

آنچه می تواند نگاه انسان را نسبت به خود و دنیا پیرامونش وسعت و دقت ببخشد، شایسته انتشار و اشاعه است. بحث­ های نظری این کتاب و تمرین­ های ارائه شده در آن به ­طور کلی ما را به ­سوی انعطاف پذیری بیشتر و افزایش گشودگی ­مان به روی تجربه و دنیا سوق می دهند. این امر سبب می شود افق وسیع­تری نسبت به زندگی داشته باشیم و به قابلیت­ ها و امکان­ های بیشتری در زندگی دست پیدا کنیم. اینکه فرد بتواند وجود و هستی خود را در همه جای بدنش احساس کند و از این احساس لذت ببرد و اینکه بتواند در فضایی نادوگانه با دیگری ارتباط برقرار کند، فضایی که همدلی در آن بدون هیچ تلاش و طرح از پیش اندیشیده ای روی می دهد، و بدون اینکه فردیت خود را از دست بدهد و اسیر در هم تنیدگی شود بتواند وحدتی بنیادی را با دیگری احساس کند، همگی فرصتی تازه ایجاد می نمایند که می توان از رهگذر آن رو­ش­ های نوی را برای بودن آزمود. کیست که از بودن به­ گونه ای دیگر و به­روشی مؤثرتر بی­احتیاج است؟

احتیاج کدام بخش جامعه اعم از دانشگاهیان یا عموم مردم با این کتاب رفع می شود؟

همان­طور که ذکر شد، یکی از نکات جالب توجه این کتاب عنایتی است که به بعد جسمانی و حسی مسائل روان شناختی داشته است. روان­ درمانگران یا بالین گرانی که از بعد جسمانی مراجع غفلت می نمایند کم نیستند. در واقع، مسئله حضور در اینجا و اکنون، تا حد زیادی نمودی جسمانی دارد و همین امر (توجه به بعد جسمانی) می تواند دریچه ای باشد به بعضی از مسائل مهمی که مراجع از بیان آن ها طفره می رود یا خارج از آگاهی مراجع خود را بر درمانگر آشکار می نمایند. علاوه بر این، بحث تحقق­ یافتگی نادوگانه و هشیاری نادوگانه و کیفیات آن، از لحاظ نظری می تواند بر دیدگاه بالین گران و متخصصان حوزه روان درمانی و مشاوره چیزی بیفزاید و سبب شود نگاه تازه تری نسبت به این موضوع داشته باشند. البته هدف از ترجمه و مطرح کردن این کتاب یا کتاب­ های مشابه، علاوه بر معرفی روش­ های نو و معاصر روان­­درمانی، ایجاد فضایی پویا برای نقد و آنالیز آن ها و ابداع روش­ های نوینی در حوزه روان­ درمانی و مشاوره است. در واقع با این کار ما اعلام می کنیم که این روش درمانی نیز وجود دارد که می توان از همه آن یا از بعضی جنبه های آن استفاده کرد؛ البته این امر به خواننده منوط است.

نکته آخر...

مفاهیم بنیادی کتاب زمینه همدلی: نادوگانگی و میان­ فکریت در فرایند روان­ درمان گرانه، بر دو حوزه فلسفه شرق (هندویسم و بودیسم) و نظریه میان­ فکریتی روان­ تحلیلی مبتنی هستند. بعضی از همکاران ما در حوزه روان­شناسی و روان ­درمانی ممکن است توجه به فلسفه در حوزه روان­شناسی را رجعتی به دوران درهم­ تنیدگی فلسفه و روان­شناسی بدانند؛ اما، اگر بخواهیم نگاه دقیق تری به این امر بیندازیم، فلسفه و روان­شناسی، حتی باوجود روان­شناسی علمی، آنچنان که تصور می شود نتوانسته ­اند از یکدیگر جدا شوند، البته نمی توان منکر تلاش­ هایی شد که در این زمینه به عمل آمد.

درست است که موضوعات روان­شناسی دیگر ضمناً قضایای منطقی و استدلالات فیلسوفان مورد آزمون قرار نمی گیرند و روان­شناسی روش شناسی علمی خود را یافته است، اما، زیربنای اغلب نظریه های روان شناختی را بینشی فلسفی شکل می دهد. در دوران معاصر تأثیری که فلسفه تحلیلی، اگزیستانسیالیسم، هرمنوتیک، پدیدارشناسی (هوسرل، هایدگر، مرلوپونتی، گیبسون و دیگران)، فلسفه زبان و نظریات فکر و ... بر حوزه های مختلف روان­شناسی و روان درمانی داشته ­اند بسیار قابل توجه است و این مسئله دلالت مهمی دارد بر اینکه روان­شناسان و بالین گران هرچه بیشتر آگاهی خود را درباره حوزه های فلسفی مرتبط با نظریه های روان­شناسی و روان­ درمانی افزایش دهند به همان نسبت نیز قدرت نقد و تحلیل آن نظریه ها را نیز کسب خواهند کرد و حتی در تکوین رویکرد نظری خود نسبت به این علم و موضوع آن پیروز ­تر عمل خواهند کرد.